Klimaat en milieu in Fryslân

Broeikasgassen (zoals CO₂ en methaan) komen van nature voor in de atmosfeer en houden de warmte van de zon vast. De laatste 250 jaar zijn er door menselijk handelen veel meer broeikasgassen in de atmosfeer gekomen waardoor de temperatuur op aarde stijgt. Dit heeft gevolgen voor het klimaat: de zeespiegel stijgt en het weer wordt extremer met bijvoorbeeld vaker hevigere regenval, meer hittegolven en langere periodes van droogte.
Vergeleken met de rest van Fryslân is de broeikasgasemissie in Harlingen het hoogst, gevolgd door het dunbevolkte Schiermonnikoog. Een hoger uitstootcijfer kan veroorzaakt worden door relatief meer zware industrie, autowegen, landbouw en/of toerisme ten opzichte van het aantal inwoners. Voor de indicator ‘Broeikasgasemissies per inwoner’ is geen cijfer voor Nederland beschikbaar.

Van de inwoners van Fryslân denkt 91 procent dat het klimaat aan het veranderen is. 56 procent van de inwoners van Fryslân denkt dat klimaatverandering voornamelijk door de mens wordt veroorzaakt, terwijl 31 procent denkt dat het evenveel door de mens wordt veroorzaakt als dat het een natuurlijke verandering is. Die opvatting verschilt per opleidingsniveau. Inwoners met een hbo- of wo-diploma (75%) denken vaker dan inwoners met opleidingsniveau basisschool of vmbo (37%) dat het klimaat voornamelijk door de mens verandert. Inwoners met opleidingsniveau havo, vwo of mbo zitten daar tussenin met 55 procent.

Inwoners beoordelen de mate waarin ze zich zorgen maken over het klimaat met een rapportcijfer van 6,6. 75 procent van de inwoners van Fryslân geeft aan het (heel) belangrijk om klimaatverandering tegen te gaan, daarin is amper verschil te zien tussen leeftijdscategorieën.

Ruim driekwart van de inwoners van Fryslân vindt het belangrijk om klimaatverandering tegen te gaan. 59 procent geeft aan dat er zo snel mogelijk actie ondernomen zou moeten worden om klimaatverandering tegen te gaan. Wie zou dat vooral moeten doen? Het grootste aandeel inwoners (62%) geeft aan dat alle mensen hiervoor verantwoordelijk zijn, daarna de meest vervuilende landen (51%) en het bedrijfsleven (37%).

Een meerderheid (54%) is het niet eens met de stelling dat de invloed van Nederland zo klein is dat het weinig uitmaakt wat we doen of laten. Die mening verschilt per opleidingsniveau en leeftijdscategorie. Bij jongvolwassenen (18-34 jaar) is 60 procent het niet eens met de stelling. Bij de 35-49-jarigen ligt dat percentage op 53 procent, bij 75-plussers op 57 procent.

Kijken we naar opleidingsniveau, dan zijn er grote verschillen. Bij inwoners met opleidingsniveau hbo of wo is 69 procent het niet eens met de stelling, bij inwoners zonder startkwalificatie en inwoners met een havo-, vwo- of mbo-diploma is dat percentage respectievelijk 53 en 42.

Inwoners van Fryslân kennen zichzelf een belangrijke rol toe, 47 procent vindt dat het eigen doen en laten invloed heeft op klimaatverandering. 27 procent geeft echter aan het zich financieel niet te kunnen veroorloven om duurzamer te gaan leven. Ruim de helft van de inwoners (54%) wil dat er zo snel mogelijk actie komt om klimaatverandering tegen te gaan, dat is iets lager dan in 2023 (58%). 22 procent is het in 2025 niet eens en niet oneens met die stelling, terwijl 15 procent het er mee oneens is.

Een groot deel van de inwoners van Fryslân heeft zonnepanelen aangeschaft (65%) en het dak of de tuin zo groen mogelijk ingericht (74%). 86 procent repareert spullen wanneer deze stuk gaan, of laat dit doen. 47 procent van de inwoners van Fryslân geeft aan meer te willen doen om klimaatverandering en/of milieuvervuiling tegen te gaan. Daarbij geven vrouwen (51%) vaker aan dat ze meer willen doen tegen klimaatverandering en/of milieuvervuiling dan mannen (43%).

10 procent van de inwoners van Fryslân is aangesloten bij een lokaal energie-initiatief, 37 procent overweegt dit nog te gaan doen. Dit aantal is ongeveer gelijk voor stad en platteland.

Wat vervoer betreft maakt 18 procent van de inwoners van Fryslân zo weinig mogelijk vliegreizen. 40 procent stapt helemaal niet in het vliegtuig. 26 procent van de inwoners is bereid vaker met het openbaar vervoer te reizen. 46 procent overweegt een duurzamere auto te kopen.

6 procent van de inwoners van Fryslân eet nooit vlees, in 2023 was dat nog 14 procent. 15 procent eet nooit vis en 58% eet nooit vleesvervangers. 37 procent van de inwoners zou overwegen om de eetgewoontes aan te passen om klimaat en milieu te sparen, in 2023 was dat nog 18 procent. Het percentage dat geen vlees en/of vis eet is het hoogste bij de leeftijdsgroep 18-34 jarigen. Onder vrouwen en inwoners met een hbo- of wo-diploma zijn vaker vegetariërs te vinden. Tussen stadsbewoners en mensen die op het platteland wonen is amper verschil te zien als het op vleesconsumptie aankomt.

Alternatieve voedingsmiddelen die inwoners zouden willen proberen zijn peulvruchten (28%), koolzaad (21%) en algen of zeewier (18%). 45 procent eet al peulvruchten, terwijl 7 procent koolzaad, algen en zeewier al in hun dieet hebben. Het grootste aandeel inwoners (66%) zou geen insecten willen proberen en 57 procent ziet kweekvlees niet zitten.

Bij het kopen van eten houden inwoners er voornamelijk rekening mee dat het eten een seizoensgebonden product is (48%), dat het goedkoop is (41%) of diervriendelijk is geproduceerd (41%).

Met de keuzes die mensen maken bij wat en hoeveel ze kopen hebben ze invloed op hun eigen invloed op klimaatverandering en milieuvervuiling. De meerderheid van de inwoners van Fryslân (69%) geeft aan het belangrijk te vinden om minder dingen te kopen. 56 procent van de inwoners koopt liever geen producten die (veel) plastic of plastic verpakkingsmateriaal bevatten.

Het merendeel van de inwoners (81%) vervangt pas apparaten als ze niet meer te repareren zijn. Wanneer inwoners een product online bestellen doet 68% dit alleen wanneer ze zeker weten dat ze het willen houden. Dat percentage is nagenoeg hetzelfde voor de geslachten en leeftijdsgroepen.

31 procent van de inwoners koopt wel eens tweedehandskleding. Die groep is bij inwoners met een hbo- of wo-diploma en inwoners met opleidingsniveau havo, vwo of mbo (respectievelijk 41% en 34%) aanzienlijk hoger dan bij inwoners zonder startkwalificatie (18%). De helft van de inwoners repareert kledingstukken als deze kapotgaan, of laat dit doen. Vrouwen (59%) doen dat een stuk vaker dan mannen (44%).

Het overgrote deel van de inwoners (81%) kiest voor de meest energiezuinige variant bij het kopen van nieuwe apparaten. Bij jongvolwassenen (18-34 jaar) kiest twee derde voor het A+++ label, terwijl dit bij 65 tot 74 jarigen 88 procent is.

In Fryslân werd in 2024 gemiddeld 171,2kg huishoudelijk restafval per inwoner geproduceerd, dat is meer dan het landelijk gemiddelde van 145,9kg. Op de Waddeneilanden wordt relatief gezien het meeste afval geproduceerd. Dit kan mogelijk verklaard worden doordat er veel toeristen komen die afval produceren, maar niet als inwoner meetellen.

Inwoners van Fryslân scheiden het merendeel van alle afvalsoorten. Papier, glas, elektronische apparaten en klein chemisch afval worden door bijna iedereen gescheiden; kort gevolgd door groenafval (92%), kleding/stof (89%) en bouwafval (85%). Plastic wordt slechts door 31 procent van de inwoners van Fryslân gescheiden, de helft geeft aan dat de gemeente dat niet doet. Van alle inwoners geeft 42 procent aan nagenoeg nooit voedsel weg te gooien. Dat aantal ligt rond de 28 procent bij 18 tot 50-jarigen, terwijl twee derde van de 65-plussers nooit voedsel weggooit.

Door klimaatverandering en toegenomen waterverbruik neemt de kans op waterschaarste toe. Waterschaarste kan worden tegengegaan door zorgvuldig om te gaan met drinkwater. Ongeveer twee derde van de inwoners van Fryslân doet dit vooral door de auto zo weinig mogelijk te wassen, planten ’s avonds water te geven en een waterbesparende douchekop te gebruiken. Het grootste aandeel van de inwoners van Fryslân (34%) doucht 3 of 4 keer per week. 45 procent van inwoners zonder startkwalificatie doucht 1 of 2 keer per week, dit aantal is 23 procent voor inwoners met opleidingsniveau havo-, vwo- of mbo en 20 procent voor inwoners met een hbo- of wo-diploma. 43 procent van de respondenten doucht zo’n 5 minuten per keer. Gemiddeld geldt dat hoe ouder een inwoner is, hoe korter de doucheduur. In 2023 gaf 74 procent van de inwoners aan zo kort mogelijk te douchen om drinkwater te besparen, in 2025 is dat gedaald naar 59 procent.